Raad voor de rechtspraak biedt weinig uitzicht op het nieuwe jaar ‘vanwege plexiglas’

Bij de behandeling van het initiatief wetsontwerp van Vera Bergkamp in 20202 over Gezag bij Erkenning viel al op dat de Raad van state weinig wijsheid te bieden heeft waar het gaat om een noodzakelijke vernieuwing die de tweede kamer in meerderheid wenst. Bovendien duurde de advies aanvraag drie jaren. Vanuit het dezer dagen roerige Den Haag waar het verbeteren van burgerrechten centraal staat, is dan nu de nieuwjaarstoespraak van de voorzitter van de Raad voor de rechtspraak:

Het rechtspreken gebeurde tot voor kort slechts in zwaar beveiligde en minder toegankelijke rechtbank gebouwen en was nog tot en met 2020 een geheim gebeuren: dossiers lekten zelden uit, zelfs niet zwartgelakt. Dankzij covid-19 is er nu de mogelijkheid van online zittingen waardoor vrienden en familie in de huiskamer aanwezig kunnen zijn samen met de rechtzoekende. Het betrekken van de naasten bij de familie zitting is nodig, anders geloven maar weinigen hoe ernstig de kwaliteit van rechtspraak tekort schiet.

Waarheidsvinden speelde tot op heden minder een rol dan het ongenuanceerd veroordelen van samenlevingsverbanden die anders zijn dan het kerkelijk huwelijk. Deels ligt het aan het parlement: de wetgevende macht. De ruimte die er is voor maatwerk bij het toepassen van regels door rechters wordt onvoldoende benut. En waar het gebeurt, wordt het te vaak door religie geïnspireerd. Zo heeft Montesquieu het niet bedoeld met de scheiding der machten.

Advocaten krijgen nauwelijks een vinger tussen ingeslepen vooroordelen en gewoonten. Waar omgangsregelingen worden uitgesproken leidt het zelden tot handhaven door politie. Advocaten hebben familierecht cliënten op die manier nog weinig te bieden en verliezen daarmee emplooi. Effecten van gerechtelijke uitspraken worden niet geëvalueerd. Er is geen interne milieu effect rapportage voor gerechtelijke uitspraken. Wél groeit inzicht bij de burgerij. Draagvlak voor de huidige praktijken in familierecht en bestuursrecht neemt af en dat is zorgelijk.

Ronduit schaden conservatieve praktijken de privacy van burgers, het maakt levens van goede ouders stuk, jaagt de gemeenten op torenhoge jeugdzorg kosten. Kroost groeit op met verminderd perspectief. Het vragen om meer geld van de overheid voor rechtspraak zonder deze problemen afdoende te adresseren is gedurfd:

De toetser van feiten ziet direct dat het plexiglas in de rechtszalen tussen de rechters staat en niet zozeer tussen rechter en burger. Er is iets anders aan de hand: cognitieve dissonantie. In de opleiding van rechters is niet of nauwelijks aandacht voor onderzoek van feiten en voor sociale wetenschappen. Praktische vaardigheden en sociale kennis doen rechtenstudenten onvoldoende op in disputen van studenten corpora. In het laatste Buitenhof televisie programma vraagt Pieter Omtzigt om verbeteren van het opleiden.

Voor deelnemers aan de regeringen waarvan verwacht wordt dat zij de steken die vallen opvangen, is een ambtstermijn van vier jaren al kort, dikwijls moeten ministers eerder aftreden. Dat staat in schril contrast met de gebruiken tot op heden binnen de rechtspraak. De rechtbank presidenten maken onvoldoende gebruik van wat zij mogen en kunnen: het schorsen en beëindigen van dienstverbanden en het aanstellen van nieuwe medewerkers.

Het experiment spreekuurrechter dat ontwikkeld is samen met universiteit Groningen, is bedoeld voor het meer toegankelijk maken van rechtspraak. Het kreeg nog geen vervolg en nauwelijks of zelfs géén plan is gepresenteerd voor invoeren in 2021. Naar aanleiding van de nieuwjaarstoespraak kan men zich afvragen: is dit alles.

Wat bij de belastingdienst ten onrechte niet gebeurde is nodig, zolang de opleidingen niet op peil zijn: vakinhoudelijke coördinatoren een plek geven in de management teams.

Auteur Bert Kerkhof is redacteur Child in stress