Democratische rechtsstaat en hooggerechtshof in Amerika

Midden in de nacht van zondag op maandag zond CNN een documentaire uit over het Amerikaanse hooggerechtshof. Aanleiding is het al jarenlang slepende afnemende vertrouwen van de bevolking in het hof. Een voorlopig dieptepunt werd in juni 2022 bereikt, nadat het hof het federale recht op abortus schrapte.

Dit onpopulaire schrappen staat niet op zich zelf. Federale instituten zijn door het parlement belast met het beperken van koolstof-emissies in elektriciteitscentrales. Deze milieuzorg wordt door het hof gefrustreerd. Basisregels binnen de federatie die consumenten, patiënten en werknemers moeten beschermen, staan op het spel. De uitspraken van het hof zijn niet meer vanzelfsprekend in overeenstemming met het land. Opinie-bureau Gallup meet in de zomer van 2022 een historisch dieptepunt van slechts 25 procent van Amerikanen die nog vertrouwen hebben in beslissingen van het hof:

Met authentiek beeldmateriaal verzameld uit verschillende archieven, toont de CNN documentaire de geschiedenis van bijna een eeuw.

Vanwege overgewaardeerd streven naar consistentie met het verleden, heeft de juridische professie dikwijls te kampen met conservatisme. Dat is in elk land zo. Het Amerikaanse hof is niet altijd conservatief geweest. In de vroege jaren vijftig was het hof bitter verdeeld over aparte onderwijsvoorzieningen in de zuidelijke staten. Een opperrechter Earl Warren verkreeg door ruzie maken en vleien een unanieme uitspraak in een zaak van de familie Brown versus een bestuur van een buurtschool in Kansas. Waarna de kinderen daar op school mochten. Dat was het begin van het zogenoemde Hof van Warren. Met hem kwamen veel burgerrechten tot stand: recht op een advocaat bij ondervraging, rechten op privacy, op anticonceptie en interraciaal huwelijk.

In 1969 ging Warren met pensioen. Conservatieven hadden Warren al die tijd woedend gehekeld als activist en zagen hun kans schoon. Georganiseerd binnen federale besturen, vergaren zij nog steeds jaarlijks tientallen miljoenen dollars voor het voeden van een netwerk van conservatieve rechters. Één van de spindokters hierbij is de relatief onbekende Leonard Leo.

Een controverse over een nominatie (van ene Robert Bork) trok publiciteit in 1987. Sindsdien waren openbare politieke discussies in hoorzittingen. Volgens de documentaire makers hebben die het vertrouwen in rechtbanken doen verminderen.

Heerschappij van democratie / het hof

Met de recente uitspraak van het hof over abortus is een ruime meerderheid van de bevolking het oneens. De macht van rechtbanken berust op respect vanuit de bevolking. Eens eerder was dat op een dieptepunt: de documentaire makers verhalen over de situatie van 1935. Toen Amerika in een diepe economische crisis verkeerde.

Om daar uit te komen, maakte president Franklin Roosevelt een moedig programma “New Deal”. De uitvoering daarvan werd door vier diehard opperrechters getorpedeerd. Zij schrapten onder meer de wet op de landbouw-aanpassing, de wet op een minimumloon in New York en wetten tegen kinderarbeid. Daarmee werd het dieptepunt van de grote depressie bereikt: $30 miljard aan aandelenwaarde verdampte, een kwart van de bevolking werd werkloos, een half miljoen kinderen werkten als laagbetaalde dagloners.

Een strijd zette in met aan de ene kant het parlement en de regering, aan de andere kant de apocalyptische vier opperrechters. Het was een harde strijd, waarbij beelden in de publiciteit kwamen van opknoping van de rechters. Een meerderheidsleider kreeg een hartaanval en stierf. Bij de verkiezingen van federatiebesturen in 1936 wonnen de democraten met 60 procent van de stemmen. Daarop werden door Roosevelt zes nieuwe opperrechters aangesteld. Het hof ging in totaal 15 leden tellen. Hierna kon een minimumloonwet in uitvoering komen en een sociale verzekeringswet.

Uitspraken bij verkiezingsuitslagen

Sinds de verkiezingsstrijd van het jaar 2000 tussen Al Gore en George Bush is er bemoeienis van rechters en opperrechters met hertellingen. Daar over is bij de bevolking weinig vertrouwen. Het hof wordt niet (meer) gezien als hoogste hoeder van democratische waarden.

Voorstellen voor verbetering

Het functioneren van het Amerikaanse hof kan vergeleken worden met die in Europese landen:

• In Duitsland is een maximale termijn voor een opperrechter van 12 jaar.
  
• Door het stellen van een leeftijdsgrens, vermindert het gevaar van insluipende mentale retardatie.
  
• Opperrechters kunnen gekozen worden door panels met naast juristen ook economen, gedragsdeskundigen en andere wetenschappers die zicht hebben op gevolgen en acceptatie door de bevolking.
  
• Er zijn landen waar het hof alleen in consensus beslissingen neemt in plaats van in meerderheid. Vanwege de consensus eis is dan binnen het hof voortdurend de waarschuwing tegen ideologische rigiditeit.
  
• In sommige landen is weinig vrijheid om beslissingen van het hof publiekelijk ter discussie te stellen. Een democraat vindt dat minder gelukkig.

Precedent

De documentaire toont een precedent uit de dertiger jaren waarbij overrulen van het hooggerechtshof door parlement en regering mogelijk werd na grote sociaaleconomische noodzaak en harde strijd. Tegenwoordig wordt in een rechtsstaat veel waarde gehecht aan zaken rond burgerlijke vrijheden zoals abortusrecht, ouderschapsrechten, recht op homo-intimiteit en privacy. Vrije levensloop en vrije keuze in relaties vormen het weefsel dat aan de basis ligt van alle menselijke ontplooiing. Liefst is geen diepe economische crisis of oorlog nodig voordat de rechtsstaat veiligheid, welzijn en voorspoed brengt voor iedereen.

Bert Kerkhof