Het wereldwijde botsen van inkoop strategieën voor gas, kolen en staal

De prijzen van gas zijn in Nederland met 400 procent gestegen. Wanneer dit zou blijven, is het een aanslag op de koopkracht van een modaal huishouden met zo’n €300 per maand. Het einde van de prijsstijgingen is niet in zicht nu Noord Nederland een stop wenst op de exploitatie van Gronings gas.

Ook de prijs aan de pomp werd de afgelopen week hoger. De prijs voor een liter benzine is ruim €2,10 en diesel kost meer dan €1,80 per liter. Volgens directeur sociaal-cultureel planbureau Kim Putters geven de hoge brandstofprijzen onrust onder autorijdend Nederland.

De hoge gasprijzen hebben te maken met het opvoeren van oorlogsdreiging en handelsbeperkingen. Defensiespecialisten signaleren een geopolitiek conflict over de productie van oorlogsmaterieel in het Oosten van de Oekraïne. De regio Dnipropetrovsk / Zaporizhia, zo’n 100 kilometer westelijk van Donetsk, is van groot belang voor Russische bewapening. Talloze bedrijven in Oost-Oekraïne leveren belangrijke grondstoffen en producten aan Rusland, vooral voor de Russische ruimte- en defensie-industrie. Ook al zijn delen van die industrie afhankelijk van staatssubsidies, toch vormen de exportproducten een belangrijke inkomstenbron voor de regering in Kiev.

Oekraïne is afhankelijk van de vraag uit Rusland, zegt Andreas Umland van de Mohyla Academy in Kiev. Gevreesd wordt dat Rusland zijn markt zou kunnen afsluiten. “Dat zou een probleem zijn, omdat de producten – systemen en apparatuur – speciaal voor de Russische markt worden gemaakt en niet zo gemakkelijk op andere markten kunnen worden verkocht”, zegt Umland tegen Deutsche Welle.

Rusland wil haar sterke industriële band met Oekraïne graag behouden en moet sinds 2014 meer moeite doen om onafhankelijk te worden van Oekraïense technologie en voorraden. Maar dat is niet zo eenvoudig: alleen al twaalf soorten Russische intercontinentale ballistische raketten, samen met reserveonderdelen en onderhoud, komen uit de stad Dnipropetrovsk. In de Donbas wordt speciaal staal geproduceerd voor de tanks van de Russische strijdkrachten, en de meeste Russische gevechtshelikopters vliegen met motoren uit de stad Zaporizhia.

Militaire adviseurs van de Navo lijken aan te dringen op beëindigen van de civiele gas- en oliehandel tussen Rusland en West-Europa, ten einde ruimte te geven aan de nationale belangen die Kiev heeft met de levering van oorlogsmaterieel aan Rusland. 

Hun aandringen op afschrikking en dreiging alsmede op daadkrachtige beperking van handel tussen West-Europa en Rusland, is niet onomstreden. Caroline van der Plas van de BoerBurgerBeweging bijvoorbeeld roept de Europese Commissie op om te concentreren op de kerntaken waar de EEG ooit voor is opgericht: het bevorderen in West-Europa van handel, economie en verkeer.

Energie in Nederland

Er is in Nederland een tekort aan personeel voor de ombouw van installaties naar elektrische verwarming. De kostbare installaties in fabrieken en bij de mensen thuis voor de verbranding van gas, zullen bruikbaar zijn in een waterstof economie. De gas installaties kunnen langer mee dan verwacht. Bij het uit-faseren van fossiele brandstoffen staat gas achter in het rijtje. Energie transitie betekent eerst stoppen met kolen, pellets en hout, vervolgens aardolie. Niet voor niets heeft de Europese Commissie gas voorlopig ingedeeld bij de schone brandstoffen.

Het Russische hoogcalorische gas is bruikbaar voor het verwarmen van woningen, indien stikstof wordt bijgemengd. Een fabriek in Nederland voor het mengen is niet op tijd gereed, wat het stoppen van de winning van gas in Groningen moeilijker maakt. Niet te min komt 40 procent van het Europese gas en 25 procent van de Europese olie uit Rusland.

Het is duidelijk dat burgers in Nederland en omringende landen de komende tijd nog niet zonder gas kunnen en daarom is de civiele levering van brandstoffen uit Rusland van groot belang.

Bepleit wordt dat Nederland een inkoopstrategie ontwikkelt voor energie en materieel dat voorziet in waterstof-economie en het verwerken van hoogcalorisch gas. De minister voor klimaat en energie is bezig met een noodplan, waarin grote industrieën (tijdelijk) van het net worden afgesloten. Op de lange duur biedt zo’n plan geen oplossing voor energie-armoede.

Vrijhandel en betalingsverkeer

Europa ontkwam ooit aan de middeleeuwen door de ontwikkeling van handel en betalingsverkeer. De burgerlijke handel leefde op na een periode van feodale oorlogvoering. Het zette een renaissance in. Tegenwoordig werken in Europa meer dan 80 miljoen mensen in het midden- en kleinbedrijf. Bijvoorbeeld de twee tuinbouwgebieden bij het Drentse Erica exporteren veel naar buitenlanden, tot 2014 ook naar Oost-Europa. Afsnijden van betalingsverkeer in 2014 heeft De Krim niet nader bij het Westen gebracht. Hier kan lering uit getrokken worden.

Met name in afgelegen gebieden zoals in Noord Nederland maakt voor ondernemingen en consumenten de verkoop en koop via postorder een aanzienlijk deel uit. Gespecialiseerde ambachtelijke bedrijven op het platteland ook in Duitsland en Polen maken een groei door vanwege de distributie- en betalingskanalen van Amazon en Bol.

Noord Nederland is zeker niet afvallig van de rest van Nederland indien voor de belangen van burgerlijke handel en geldverkeer wordt opgekomen. In Groningen, Friesland en Drenthe wonen bij elkaar meer mensen dan in de Oekraïense provincies Donetsk en Luhansk tezamen (aldaar 1,3 miljoen mensen). De mijnbouw-regio kan op een andere manier gestimuleerd zoals de Nederlandse overheid dat volgens plan van Den Uyl deed voor Zuid-Limburg.

De geavanceerde oorlogsindustrie vlak bij de grens in de Oekraïense steden Dnipropetrovsk / Zaporizhia trekt ongewenst Russische troepen aan. Wanneer deze industrie wordt omgevormd ten behoeve van waterstof-economie en het verwerken van hoogcalorisch gas, kan Oekraïne in de toekomst een aantrekkelijke handelspartner worden in Europa.

Blokken en brokken

De belangen van Noord Nederland kunnen in de internationale politiek meer centraal komen. Militaire overwegingen ten behoeve van blokken elders hoeven niet de doorslag te geven. Wanneer Nederland zich laat meeslepen in een conventioneel conflict in en rond de Oekraïne over wapenindustrie, blijven wij zitten met brokken in Noord Nederland.

Over de niet gewenste handelsoorlog en de gewenste energietransitie houden de Commissarissen van de Koning voor de Noordelijke provincies zich nog opvallend stil. De Europese christendemocratie heeft sterke roots onder de Poolse premier Prawo i Sprawiedliwość en de Hongaarse premier Victor Orban. Slechts met de conservatieven in het mid-westen van Europa kan een dam opgeworpen tegen burgerlijke vrijheden zoals abortus, homoseksualiteit, internet, vrij verkeer, co-ouderschap en commerciële televisie. Mogen wij nu vragen om een inkoopstrategie voor energie?

Bert Kerkhof is beschikbaar als spreker voor vrede en energie op bijeenkomsten, bij podcasts en voor radiostations.