Oorlog en de deugd in de media

In het televisieprogramma Buitenhof van zondag 16 januari was een lang betoog – namens de hoogste militaire Navo kringen – over grootscheepse militaire steun aan Oekraïne. Volgens zeggen zou de Navo niet de gangmaker zijn, het is een initiatief van een aantal landen zoals de Verenigde Staten, Canada, het Verenigd Koninkrijk, Polen en Litouwen. Toch is de Navo trots op eensgezindheid onder de leden over een uitgebreid economisch sanctiepakket tegen Rusland, over de levering van geavanceerde wapensystemen ter waarde van 200 miljoen Euro, over het stationeren van oorlog trainers in de Oekraïne en 5000 Navo troepen in Polen en Litouwen en over een plan om troepen te stationeren in ZuidOost Europa.

Weerwoord op machtsblokken

De volgende spreker in het programma Bas Heijne is dan uit de hoek van boeken uitgever Prometheus. Mogelijk zien uitgever en schrijver niet de bedoeling dat een weerwoord is gezocht op de militaire voorstellen. Toch is er de achtergrond dat de Buitenhof redactie een antwoord heeft willen zoeken dat vooruit denkt, intelligentie boven brute militaire kracht.

Kwam begin 2011 bij een bijeenkomst in het Amsterdamse theater De Brakke grond in gesprek met Dominique van de Heyde van de Haagse politieke redactie van de NPO. Het ging over slepende problemen bij de belastingdienst en het voornemen om politici samen te brengen naar aanleiding van te verwachten moeilijkheden bij de voorgenomen toetreding van Bulgarije tot de Schengen zone. Zij verzocht destijds om deze brief te schrijven. Ondanks bekende tekenen vooraf, beroerden de oorlogen in Zuid-Oost Europa ook Nederland.

Voorafgaand aan de eerste wereldoorlog vond de beoefening van schone kunsten in Nederland hoogtepunten in beeldende kunst en bouwstijl. Voor en na de Eerste wereldoorlog hield de elite zich voornamelijk bezig met gewaagde familierelaties en gaf zich over aan romantiek. Na zijn werk als journalist trad Jean-Louis Pisuisse op in theaters en voor velen via de publieke radio omroep met liedteksten, poëzie en muziek.

Tegelijkertijd betekende de introductie van kolen voor vele landarbeiders een bevrijding van moeizame turfwinning. Arbeid met ijzer, staal en beton verloste het Duitse rijk van armoede. Een zelfbewustzijn op zoek naar levensruimte balde zich samen en richtte zich tegen alles wat vreemd en ogenschijnlijk zwak was. De eerste Duitse agressies leidden tot aanvallen op alle omringende landen waar nauwelijks of niet Duits werd gesproken, er was immers nog geen koude oorlog.

Rancune en de deugd

Het boek “Het nationaalsocialisme als rancuneleer” is geschreven aan de vooravond van een wereldoorlog en zag op gevaar van opkomend fascisme. Een verwachting zal op de één of andere manier hebben meegespeeld voor de programmamakers van VPRO, AvroTros en BnnVara: allicht kunnen de ideeën uit dit boekwerk alsmede de nieuwe inleiding en de hernieuwde publieke belangstelling behulpzaam zijn bij het voorkomen van een nieuwe oorlog.

De bedoeling van de Buitenhof redactie zal zijn geweest om de televisiekijkers in brede zin aan het denken te zetten met betrekking tot het thema oorlog en rancune. De discussie zondagmiddag naar aanleiding van het boek gaat vooral over boosheid en ontsporen van een smaldeel onder de Nederlandse bevolking wat betreft Covid19 maatregelen. Meer dan verzet tegen preventieve maatregelen wat betreft het virus, zijn ongenoegens over de toestand in onze rechtsstaat zoals een transitie van Gronings- naar hoogcalorisch Russisch aardgas binnen lijnen van democratie. Zo’n constatering zou het Buitenhof debat naar mening waarde geven.

In de week voorafgaande aan het televisieprogramma, heeft de dreiging van een gewapend conflict tussen Oost- en West Europa de internationale gemoederen ten diepste beziggehouden. Zowel in Navo verband, te Brussel en bij de OVSE. Met alle respect: daar ging de bijdrage vanuit Prometheus aan voorbij.

In het voortgezet onderwijs genoten klasgenoten en ondergetekende onderwijs in de Nederlandse taal van de heer J.M. Vaissier. Niet alleen was hij docent, hij vertaalde uit het frans ook het werk van de aristocraat, diplomaat en politieke wetenschapper Alexander de Tocqueville. Zijn speurtocht naar geschiedenis en bevrijding kon wegens de middelbare school directie geen deel uitmaken van het lesprogramma. Vaissier is genoemd als medeauteur van het boek “Over de democratie van Amerika”. Gedurende zijn leven was hij voor diegenen die het hebben gezocht zeker ambassadeur van het gedachtegoed in het Nederlandse taalgebied.

Het geven van bloemlezingen over de stand der Nederlandse literatuur was de docent wél toevertrouwd. Hij leerde dat een tijdgenoot van Menno ter Braak, Hendrik Marsman, bij de machtsovername door de Duitsers grote onveiligheid heeft ervaren voor zijn persoon en familie . Marsman vluchtte in 1940 naar Spanje en scheepte halsoverkop in naar Engeland. Vaissier hield ons voor dat het schrijven van Marsman in het tijdschrift Forum en ander werken, weinig indruk op de Duitsers gemaakt zou hebben. Vrees voor marteling en voor het leven zou niet nodig zijn geweest. Het schip zou in de golf van Biskaje niet zijn getorpedeerd door een U-boot. De les die onze klas van onze docent Nederlands taal moest leren, is dat ándere taal nodig is voor het behoud van welzijn, welvaart en het voorkomen van oorlog. Een opmerkelijke les van een cultuurminnaar om niet te vergeten.

Ondanks kritische vragen van SDAP-kamerlid Van der Goes van Naters gaf minister van Justitie Gerbrandy na de Duitse inval van 1940 goedkeuring aan het beslag op een voorraad van enkele honderden boeken van de uitgever van Menno ter Braak. De zaak zou op 14 mei voor de rechter komen, maar op 9 mei werd de klacht ingetrokken. De werking van rechtsstaat wordt gemakkelijk overschat. Na de Duitse machtsovername verwijderden vele lezers het werk uit hun boekenkast, uit angst voor de bezetter. Zeker niet heeft dit met rancune van doen gehad.

Democratie

Ook moeilijke debatten over internationale aspiraties en conflicten zijn nodig. Zelfs het machtigste blok heeft recht op hoor en wederhoor en staat dit toe. Aan discussie over de belangrijkste conflicten van deze tijd is niet langer te ontkomen. Oraties die langsheen gaan, treffen onvoldoende een belangwekkend doel. De kunst is zorgen dat een draaikolk van feiten en argumenten exact en helder uitmondt in een duidelijke richting en leidt tot een voor alle partijen aanvaardbare loop der geschiedenis. Wil Buitenhof en de Nederlandse journalistiek daarom vragen niet te lang stil te blijven staan bij psychologiseren en ChildinStress te volgen bij het op gang brengen van taal over conservatisme, nationalistisme en autocratie in bestuur en rechtspraak. Met exacte waarheidsvinding, luisteren naar argumenten en respect voor andere landen kan er samenwerken zijn en is vrede in Europa.

Bert Kerkhof is blogger