Socioloog over verzuiling, vrijheid voor meningsuiting en de zorg voor kinderen

Deze week was de islamitische begraafplaats bij ZuidLaren in het nieuws. Iedereen die in Nederland leeft, kan volgens eigen tradities in ons land begraven worden. Pas met de corona crisis was het mogelijk dit te realiseren.

Dan is er het tweede kamer debat van 12 november 2020 over vrijheid van meningsuiting. Aan reizen naar het buitenland worden beperkingen opgelegd onder het mom van pandemie. De noodzaak is op zijn minst onduidelijk.

Vloeibaar maken van discussies

In het middag praatprogramma van omroep Max vertelt Kees Boonman over het hoog oplopen van de temperatuur in de kamer en dat nu kwesties spelen waarbij religie een heel dominante rol heeft in een land dat volgens hem zonder twijfel seculier is geworden.

We lijken terug te gaan naar de verzuiling. In Nederland waren in het verleden voor elke groepering afzonderlijke organisaties en normen. Dit kon alleen bestaan omdat de top van zuil-leiders het goed met elkaar kon vinden. In parlement en regering werkte men verdraagzaam samen onder de noemer verdeel en heers. Dat laatste is nu niet het geval: wat genoemd wordt de sterkste debaters, vechten elkaar de tent uit terwijl het grootste deel van het gewone volk via de sociale media de discussie vloeibaar probeert te houden.

Op de eerste plaats: wat is een spotprent? Het helpt als leiders de omstreden zaken meer exact zouden benoemen:

(1) Bedreiging / intimidatie

Er zijn spotprenten waar een levende persoon staat afgebeeld met een bom naast het hoofd of met zijn ballen in een lade. De maker en verspreider van dergelijke prenten hoopt daarmee onder de radar of onder de gordel te blijven. Want het gaat niet om een verbale uiting. Bepaalde bevolkingsgroepen hebben geen woord nodig voor een aanzet tot geweldpleging en daarom zijn prenten waarin een persoon of bevolkingsgroep wordt beschadigd – of het risico van beschadiging loopt – gevaarlijk. Tweede kamer lid Peter Kwint van de SP benoemt een subcategorie van spotprenten dreiging van intimidatie en geweld. Het kan leiden tot agressie, seksuele mishandeling van mannen en zelfs moord en is dus ongewenst. Het aanzetten tot mishandeling en geweld is in de Nederlandse wet strafbaar.

(2) Grappen en grollen

Sinds 2014 is godslastering niet meer verboden, daarmee wordt gedoeld op het publiekelijk beledigen van een god. Een spotprent kan iemand afbeelden bijvoorbeeld in Arabische kledij. Dan is het niet duidelijk of het gaat om een profeet uit de geschiedenis of een bepaalde bevolkingsgroep. Afbeeldingen kunnen schadelijker zijn dan vaak gedacht. Om die reden bijvoorbeeld is het in bezit hebben en verspreiden van kinderporno strafbaar. Soms suggereert de prent een onwaarheid en beschadigt daarbij de eer en goede naam van een levend iemand of een levende groep. Dat heet laster. Er is een artikel in de NL wet die laster verbiedt. In de praktijk neemt politie zelden een aangifte van laster in behandeling. Wél kan het reden zijn voor in beklag gaan bij directie en/of het gemeentebestuur.

Sommige bevolkingsgroepen hebben alsmaar te maken met hinderlijke grappen en grollen en zijn daar zat van. Over aanhoudende beledigingen en ten achter stellen van bijvoorbeeld de zwarte bevolking in de Verenigde Staten zijn films gemaakt die hebben geholpen bij het aan de orde stellen van deze problemen. Onlangs werd nog de film The Color Purple (1985) vertoond op de Nederlandse televisie. De overheid zou met gerichte cultuursubsidies voor soortgelijke producties de binnenlandse vrede en veiligheid kunnen bevorderen.

(3) Beledigen van ambtenaar in functie

Volgens Mark Rutte heeft niemand in Nederland het recht om niet beledigd te worden. Het tweede kamer debat stelt volgens hem de norm. Van zijn woorden gaat een signaal uit dat een ambtenaar in functie voortaan beledigd zou mogen worden. Het algemene gevoel onder de bevolking is dat de staat zich – zeker de laatste maanden – teveel een goede naam toe-eigent. De burgerij roert zich met toenemende kwaliteiten, denk aan de discussie over de rechten van ongehuwde ouders naar aanleiding van het initiatief wetsontwerp van Vera Bergkamp en Jeroen van Wijngaarden, aan de acties van Pieter Omtzigt en Renske Leijten over de fraude binnen de belastingdienst met kinderopvangtoeslag en aan de discussie over mondkapjes en ventilatie van Maurice de Hond.

Kritiek op regering en staatsorganisaties is soms terecht. Een gebrek aan klokkenluidersbescherming staat in schril contrast met het feit dat (de beperkte aantallen) ambtenaren die zich niet aan de wet houden, daar altijd mee wegkomen, schrijft Pieter Omtzigt in zijn position paper aan de tijdelijke commissie uitvoeringsorganisatie. Wanneer argumenteren niet werkt en onvoldoende herstel is, kan het niet strafbaar zijn van beledigen van een ambtenaar in functie helpen bij het terug op het spoor brengen in geval van crises zoals in de jeugdzorg en met het corona virus.

(4) Goede smaak

Dan zijn er prenten die bedoelen grappig te zijn. Erdogan wordt soms afgebeeld als een geiten-neuker. De vraag is wat daar leuk aan is, is het een illustratie bij een artikel over veehouderij? In Turkije zitten veel journalisten gevangen, enkele jaren geleden verloren duizenden intellectuelen hun baan. Een rake prent daarover zou waardering oogsten. Een meerderheid van de kamer meent nu dat vrije meningsuiting altijd goed is en dat een docent die allerlei spotprenten toont goed bezig is. Daarbij wordt gemakshalve de goede smaak vergeten. De goede smaak verdient bij het beoordelen meer aandacht.

Gepland ouderschap of regels aan bijzonder onderwijs

De religieuze strijdtonelen laaien tegelijk op rond homoseksualiteit op scholen en rond abortus en nu dan weer over het islam geloof. Kees Boonman voorspelt dat artikel 23 van de grondwet over bijzonder onderwijs een rol gaat spelen bij de komende verkiezingen. Daarnaast zie ik als oorzaak van de toegenomen opwinding bij de SGP en het CDA: de erkenning van ouder-rechten voor diegenen die ongehuwd kinderen krijgen. De confessionelen zien hun greep op het gareel van de samenleving verslappen, nu het huwelijk als grondslag voor ouder-rechten plaatsmaakt voor het erkennen van álle ouders, of ze nu gehuwd zijn of niet.

Naast verschillen in religie bestaan onder docenten diverse opvattingen over onderwijs. Denk aan de Montessori- en de Dalton richtingen. Op het platteland is er vaak maar één basisschool per dorp. In steden hebben ouders de luxe van het kunnen kiezen uit meerdere scholen. Indien artikel 23 van de grondwet wordt geschrapt en alle scholen gelijkgeschakeld zouden zijn onder bewind van een gemeentebestuur dat vele zaken te behartigen heeft, zou dat een verschraling betekenen. Een zeker vertrouwen in de groeperingen en mensen die onderwijs geven is op zijn plaats. Om die reden delen groeperingen in verantwoordelijkheid voor het onderwijs.

Ten behoeve van het samenleven is het nodig dat op alle scholen tolerantie en respect wordt bevorderd voor andere denkrichtingen en leefwijzen. Het bijzonder onderwijs is te dikwijls een cocon van bepaalde particuliere opvattingen. Het is tijd voor nieuwe verkiezingen. Het doceren van een nieuw vak burgerschapskunde verdient een vaste plek.

Reizen naar gele gebieden

Er zijn gebieden waar het meer corona-veilig is dan in Nederland en waar regionaal bestuur effectief verspreiding van het virus controleert. Genoemd kunnen twee Caraïbische eilanden, de Canarische eilanden en delen van het platteland in een aantal Middellandse zee landen en in Azië. Hoewel de kans op infecties daar niet nul is en er van dag tot dag andere cijfers zijn, is het gevaar over het algemeen niet groter dan binnenshuis in Nederland. Begin dit jaar werd zelfs het wandelen in Nederlandse bossen en verlaten stranden afgeraden en het zeilen op open water. Daarvoor was en is onvoldoende reden. Juist het in grote getalen binnen zitten in slecht geventileerde ruimten is gevaarlijk.

De laatste decennia hebben de mensen meer vrije tijd gekregen voor recreëren dankzij de informatie technologie en elektrificatie. Al in de opleiding voor socioloog werd geleerd dat calvinisme de neiging heeft om hiertegen op te treden. Je ziet het overal, of het nu gaat om verpozen in de vrije natuur of om het gebruik van een recreatiewoning, te vaak duikt een belerende vinger op. Hoewel de komst van immigranten en ook de corona-crisis redenen geven voor nieuwe afspraken voor omgaan met elkaar, is het niet de bedoeling – en zeker niet van de informatici – dat misbruik wordt gemaakt door onnodig inperken van vrijheden.

Bert Kerkhof
schrijft over gezondheidszorg en ethiek