In Zuid-Nederland stijgt weer het aantal opnamen in gesloten jeugdzorg instellingen

Eind oktober 2021 deed bureau Jeugdzorg Nederland halfjaarlijks rapport. Gezien over heel het land is er geleidelijke daling. In de eerste helft van 2021 waren 1143 kinderen in een gesloten instelling onder jeugdzorgplus bewind. Dat zijn er 133 minder dan een jaar eerder. Echter in Zuid-Holland en onder de rivieren stijgt het aantal.

De cijfers betreffen kinderen die voorafgaand aan de verslagperiode daar terechtkwamen en op 1 januari moesten blijven, plus het aantal in de verslagperiode nieuw geplaatsen.

De gemiddelde duur van verblijf in de inrichtingen is zo’n zes maanden. Het betreft kinderen in de leeftijdsklasse van 12 tot en met 17 jaar, vooral vijftien- en zestienjarigen. Zo’n tweederde van de kinderen verbleef voorafgaand aan de plaatsing in een open inrichting. Een gesloten inrichting is veelal de uitkomst van jarenlange processen van ondertoezichtstelling / uithuisplaatsing.

De laatste kolom van de tabel toont de cijfers over het eerste halfjaar van 2021. Sinds 2014 tonen de aantallen een schommelend verloop. Het was hoogtij voor de instellingen in de eerste helft van 2017 met 854 kinderen. Met de overdracht van jeugdzorg naar de gemeenten is het aantal lichte jeugdzorgtrajecten toegenomen waardoor men mag verwachten dat achterstanden in het opvoeden tijdig kunnen worden ingelopen. Bovendien daalt het aantal kinderen in de tiener leeftijd. Na 2017 daalt de instroom licht.

Aantal unieke kinderen in gesloten jeugdzorg instellingen naar regio van aanmelder
gemeten over de eerste helft van elk jaar

	2014	2015	2016	2017	2018	2019	2020	2021
Noord-West	184	174	169	197	174	155	124	98
ZuidWest	261	207	250	242	217	228	142	159
Noord	78	92	105	92	69	66	55	45
Oost	89	95	102	134	129	130	124	100
Zuid	146	165	196	189	182	143	139	146
Totaal	758	733	822	854	771	722	584	548

In oktober 2020 verscheen het boek Kinderen van de staat, geschreven door Hélène van Beek. Met 320 bladzijden is dit een gedetailleerde analyse van verschrikkingen bij het uit huis plaatsen van kinderen. Het boek schudt de publieke opinie wakker. Verwachting was en is dat de publicatie consequenties heeft voor het aantal aanmeldingen in jeugdzorg inrichtingen. Echter de onlangs uitgebrachte cijfers over het eerste halfjaar van 2021 wijzen in de richting van een stabilisatie.

Voor het vergelijken van de aantallen per regio, is het nodig deze te wegen met het totale aantal kinderen in de leeftijdsgroep van 12 tot en met 17 jaar in de bevolking:

Totaal aantal kinderen in de leeftijdsgroep van 12 tot en met 17 jaar
per 1 januari van elk jaar, duizendtallen

	2014	2015	2016	2017	2018	2019	2020	2021
NoordWest	275	279	283	285	286	286	284	283
ZuidWest	249	251	253	253	253	249	247	247
Noord	126	126	127	126	124	122	119	117
Oost	275	278	281	281	278	274	269	266
Zuid	282	282	282	279	274	268	262	258
Totaal	1207	1216	1226	1225	1215	1198	1183	1172

Door de instellings-uitkomsten te delen door het totaal aantal kinderen in de leeftijdsgroep in de bevolking, zijn de regio’s met elkaar te vergelijken. Statistieken over het aantal gevallen van ziekten, misdaad en mortaliteit op een gegeven moment worden vaak weergegeven in ‘per cent mille’ (pcm). Dit betekent: ‘per 100.000’. De volgende tabel geeft een beeld van de ontwikkelingen per regio:

Aantal kinderen van 12 tot en met 17 jaar in gesloten jeugdzorg instellingen
per 100.000 kinderen in de bevolking, gemeten over de eerste helft van elk jaar

	2014	2015	2016	2017	2018	2019	2020	2021
NoordWest	67	62	60	69	61	54	44	35
ZuidWest	105	83	99	96	86	92	57	64
Noord	62	73	83	73	56	54	46	38
Oost	32	34	36	48	46	47	46	38
Zuid	52	59	70	68	66	53	53	57
Totaal	63	60	67	70	63	60	49	47

De grafiek toont dat sinds in 2015 de gemeenten verantwoordelijk werden voor jeugdzorg, aanvankelijk het aantal kinderen in gesloten jeugdzorg instellingen toenam, over het algemeen. Sinds 2016 zette een langzame daling in, behalve in de regio Oost. In regio Oost was ook nog over 2016 een stijging, daarna bleef het aantal enkele jaren stabiel.

Allereerst is uit de cijfers op te maken, dat het overgrote deel van kinderen in Nederland in de eerste helft van dit jaar niet verbleef in zo’n instelling. Echter het ideaal is dat geen enkel kind daar hoeft te verblijven. De cijfers tonen in hoeverre regiobesturen daarin zijn geslaagd.

Het aantal is het laatste jaar verminderd in drie van vijf regio’s. Minder gunstig is de ontwikkeling in de regio’s ZuidWest (Zuid-Holland) en Zuid (Zeeland, Noord-Brabant en Limburg). Daar is het afgelopen jaar juist een toename. Kennelijk is in het zuiden van het land minder een vroegtijdig onderkennen van- en acteren op opvoedingsproblemen.

Al eerder werd in rapporten van jeugdzorg Nederland gewezen op het uit de pas lopen van het aantal aanmeldingen vanuit Zuid-Holland. In de eerste helft van 2021 kreeg in Zuid-Holland 64 per cent mille van de tienerbevolking te maken met aanmelding en verblijf in gesloten jeugdzorg inrichting tegen 92 per cent mille twee jaar eerder. De zorg voor de jeugd wordt in die regio dus geleidelijk meer humaan maar de kans op opsluiten van kinderen is in Zuid-Holland nog steeds groter dan onder de rivieren.

In plaats van institutionele zorg pleit mijn oud collega Jo Hermanns voor wrap around jeugdzorg, dat wil zeggen rondom de ouders van het kind. Daarbij gaat het niet om welke diagnose een kind heeft en naar welke deskundige een kind toe moet, maar om wat kind nodig heeft. Een pedagogisch medewerker stelt vijf vragen aan beide ouders. De ouders krijgen zoveel mogelijk zelf het initiatief om problemen op te lossen. Slechts indien zij hulp nodig hebben, wordt deze door een deskundige geboden:

Emeritus Jo Hermanns in 2015 op spreekavond bij Nivoz, organisatie voor opleiden, inspiratie en pedagogisch handelen

Al langer vinden jaarlijks honderden zelfmoorden plaats van vaders nadat aan hen hun kinderen onttrokken zijn. De laatste jaren zijn er bovendien zelfmoorden onder tientallen kinderen in- en rond gesloten jeugdzorg instellingen. De covid-19 epidemie heeft geleerd dat een therapie niet kan worden goedgekeurd en uitgevoerd voordat klinisch onderzoek voldoende effectiviteit en veiligheid heeft aangetoond. Een heilzame werking van gesloten jeugdzorg inrichtingen is nooit bewezen en veilig is het zéker niet.

Wanneer de kinderen in een gesloten jeugdzorg instelling de leeftijd van 18 jaar bereiken, houdt de financiering voor de instelling op. Dan kan zo’n kind daar niet meer aankloppen. En het contact met ouders ligt vaak ook moeilijk. 60 tot 80 procent van de dak- en thuisloze jongeren komt uit de jeugdzorg, aldus de Raad voor Volksgezondheid & Samenleving (2020). Volgens het CBS (2016) blijft 80 procent van die uitstroomjongeren bovendien zorgafhankelijk.

Naar aanleiding van het vergrote aantal verwijzingen naar gesloten jeugdzorg inrichtingen, bracht – op verzoek van het ministerie van VWS – onderzoeker Judith van der Zwaan in 2018 advies uit onder de titel Geef nooit op. Daarbij stond de vraag centraal hoe – ná jeugdzorgplus verblijf – tijdige en passende vervolghulp geboden kan worden.

Een alternatief is onderzoeken wat de jarenlange processen zijn van onder toezicht stellen en uit huis plaatsen die uiteindelijk tot de opsluiting aanleiding waren. En hoe de staatsfinanciering daarvan kan wijzigen. Die weg zou meer leidend kunnen zijn voor transitie naar beter opvoeden dan het labelen van ouders en hun kinderen.

Auteur Bert Kerkhof is oud wetenschappelijk medewerker Pedagogische faculteit Utrecht

Lees ook:

• Factsheet: Jeugdzorgplus eerste halfjaar 2021

• Geef nooit op, adviesrapport aan VWS van Judith van der Zwaan (2018)

• Lezingen over wrap around care, Jo Hermanns (2011-2016)

• Kinderen van de staat, boek van Hélène van Beek (2020)
  
• Hoe uithuisplaatsing het risico op dakloosheid vergroot, artikel van Margaretha Coornstra (2021)
  
• Herstel begint met een huis, advies van de Raad voor Volksgezondheid en samenleving (2020)