Rapport onthult hoe 9000 kinderen stierven in de Ierse jeugdzorg

Uit een 3000 pagina’s dik rapport blijkt dat in de 20e eeuw 9000 kinderen stierven in 18 verschillende moeder- en babyhuizen. Vijftien procent van alle kinderen die in de gezinnen werden geboren stierf. Die sterfte is bijna het dubbele van de landelijke kindersterfte. Volgens de Ierse premier Micheál Martin legt het onderzoek een “diep vrouwonvriendelijke cultuur” bloot. Duizenden kinderen zijn voortijdig gestorven. Anderen hebben nog steeds trauma’s. Tehuizen die door kerken gerund werden, gaven huisvesting aan ongehuwde zwangere vrouwen en hun baby’s gedurende het grootste deel van de 20e eeuw.

Die instellingen worden sinds 2014 aan intensief publiek toezicht onderworpen, sinds de historicus Catherine Corless overlijdensakten opspoorde van bijna 800 kinderen die stierven in het voormalige Bon Secours tehuis in Tuam, County Galway in West-Ierland. Catherine wordt door de Ierse Prime Minister bestempeld als “een onvermoeibare kruisvaarder voor waardigheid en waarheid”.

De onderzoekster vond eerst slechts gegevens over één begrafenis van één kind. Later vond ze een massagraf met de resten van baby’s en jonge kinderen in een ondergrondse riolering op het terrein van een tehuis dat in 1961 werd gesloten. Het tehuis werd beheerd door katholieke nonnen.

Vrouwen werden vaak uit schaamte naar de tehuizen gestuurd. Het rapport constateert dat het ongehuwd zwanger zijn de kans op een kerkelijk huwelijk voor elke vrouw zou verspelen. De mare ging rond in dorpen en stadswijken dat sommige zwangerschappen het gevolg waren van verkrachting. Andere vrouwen hadden leermoeilijkheden of psychische problemen. Het was de praktijk in Ierland dat een zwangerschap buiten het huwelijk het leven van de vrouw verwoeste.

De onderzoekscommissie naar moeder- en baby tehuizen en bepaalde aanverwante zaken werd in 2015 door de regering ingesteld om verantwoording af te leggen over wat er in de periode 1922 tot 1998 met vrouwen en kinderen is gebeurd. In de tehuizen die zijn onderzocht is duidelijk een hoge zuigelingen- en kindersterfte. Vooral in de beginjaren van hun bestaan. De tehuizen werden ondersteund en goedgekeurd door instellingen van de staat en de kerk. Zij boden “een toevluchtsoord” – een hard oord in sommige gevallen wanneer de families helemaal niets boden.

“Ik voldeed niet aan verwachtingen”

Mary Harney werd geboren in het tehuis van Bessborough in 1949 in het graafschap Cork. Haar moeder was er alleen naartoe gestuurd, 19 jaar oud, nadat ze ongehuwd zwanger was geworden. Mary werd twee en een half jaar later gedwongen geadopteerd. “Ik had het geluk dat ik mijn moeder kon opsporen. Heb bijna 31 jaar een relatie met haar gehad tot ze in 2014 stierf. Haar moeder had het erg moeilijk met de bevalling en er werd geen medicatie gegeven. Ze kreeg te horen dat ze moest boeten voor haar zonden omdat ze buiten het huwelijk seks had gehad. Toen Mary werd geboren, was zij zwak. Ze plaatsten haar in wat men noemde ‘de sterf-afdeling’ voor baby’s die het niet zouden overleven.”

Het rapport geeft inderdaad duidelijk aan dat in de jaren vóór 1960 de ‘moeder- en baby tehuizen’ niet de levens van uit ongehuwde ouders geboren kinderen hebben gered; in feite hebben deze de overlevingskansen aanzienlijk verminderd. Maar Mary overleefde het: ze kon bij haar moeder blijven.

Terwijl baby’s die niets mankeerden werden weggenomen voor verzenden naar Amerika, had Mary een overdraagbare ziekte ontwikkeld waardoor ze niet geadopteerd kon worden. Als gevolg hiervan brachten zij de eerste tweeënhalf jaar van Mary’s leven samen door in Bessbourough, County Cork. “Ze brachten me bij haar en we kregen een band. Maar vrouwen mochten hun baby’s niet zien wanneer ze wilden. Het was afhankelijk van de toestemming van de non.”

“Toen kreeg moeder op een middag ongeveer een halfuur van tevoren de tijd om mij aan te kleden en kreeg ze te horen dat ik wegging. Ze trok mij kleding aan die ze voor mij had gebreid. De nonnen namen mij mee de gang uit en droegen mij over aan een ouder echtpaar. Die werden niet gevraagd om iets te ondertekenen en ook mijn moeder heeft nooit iets getekend.

Mijn moeder vertelde later dat het moeilijkste en meest vernederende voor haar was dat ze al mijn kleine babykleertjes had gebreid. Nadat ik aan de pleegvrouwen was overhandigd, brachten de nonnen de kleding terug en gooiden die in haar gezicht. Ze zeiden dat Mary deze niet nodig zou hebben.”

Het onderzoek maakt deel uit van een proces van afrekening in het rooms-katholieke Ierland om in het reine te komen met een geschiedenis van misbruik in kerkelijke instellingen, waaronder het mijden en beschamen van ongehuwde ouders, van wie velen onder druk werden gezet om hun baby’s af te staan voor zorg door nonnen en adoptie.

Bert Kerkhof
schrijft over geschiedenis, jeugdzorg en rechtsstaat